Zniszczone w ten sposób bariery cenzusu majątkowego i pochodzenia otworzyły drogę do wysokich stanowisk ludziom posiadającym odpowiednie talenty i kwalifikacje, niekoniecznie jednak będącym przedstawicielami wielkiego kapitału. Występowanie tego zjawiska jako reguły w wysoko uprzemysłowionych krajach kapitalistycznych dało podstawę do snucia hipotez, iż państwo kapitalistyczne przechodzi metamorfozę, w efekcie której straci swe klasowe oblicze, wynikające ze sprzeczności interesów kapitału i siły najemnej, gdyż obecnie podejmującymi decyzje są również członkowie klas pracujących. Jednakże analiza funkcjonowania tych państw oraz składu elit władzy zmusza do wprowadzenia istotnych korektur do przedstawionego tu poglądu. Po pierwsze, w rzeczywistości znaczny jest udział w elitach władzy jednostek wywodzących się ze świata wielkiego kapitału.
Archive for the Człowiek i jego przyszłość Category
POMIMO ISTNIENIA
Co więcej, pomimo istnienia bardzo licznych wyspecjalizowanych organizacji i pozornego odseparowania organów władzy politycznej od ekonomicznej czy wojskowej, istnieje między nimi więź poprzez osobiste uczestnictwo tych samych osób w organach władzy różnego typu (np. przedstawiciele wielkiego kapitału piastujący wysokie godności państwowe czy wojskowe ), poprzez łączące je koligacje rodzinne, powiązania ekonomiczne itd., więź, która zwiększa faktyczny udział w rządzeniu przedstawicieli klasy panującej. Po drugie, najważniejsze kryterium oceny stanowi tu odpowiedź na pytanie, w czyim interesie są podejmowane decyzje.
PROSTA ODPOWIEDŹ
Odpowiedź taka nie jest prosta, gdyż konkretne posunięcia muszą być analizowane ze względu na krótko- i długofalowe korzyści, które mają przynieść poszczególnym częściom społeczeństwa. I tak np. marksistowscy oraz niektórzy niemarksi- stowscy socjologowie i ekonomiści twierdzą, iż realizowane na Zachodzie koncepcje „welfare State”, ,,new deal” itp., które przyniosły wiele realnych korzyści klasom pracującym, służą również, z punktu widzenia perspektywicznie traktowanych interesów istniejącego państwa, utrzymaniu i wzmocnieniu egzystującego tam układu sił ekonomicznych i politycznych, stanowiąc cenę, która musi być zapłacona, jeśli klasa panująca nie chce ponieść większych strat. Podobnie interpretuje się niezgodność niektórych decyzji organów władzy z interesami poszczególnych odłamów klasy panującej; chodzi tu o ochronę pozycji tej klasy jako całości.
WYJAŚNIENIE TRUDNOŚCI
Wyjaśnianie treści podejmowanych decyzji wyłącznie w kategoriach interesów klasy panującej byłoby jednak fałszywe, modyfikuje je bowiem wpływ samego aparatu władzy (tzn. ludzi w jego skład wchodzących), grup nacisku, partii politycznych i opinii publicznej.Aparat władzy, szczególnie aparat biurokratyczny (którego gwałtowny rozrost obserwuje się w ostatnich dziesiątkach lat), pomimo silnego związku z klasą panującą wykazuje pewną tendencję do auto- nomizowania się, co się wyraża w dążeniu do realizowania własnych celów, nieraz sprzecznych z interesami lokalnych grup tej klasy.Istotny wpływ na treść podejmowanych decyzji mają również grupy nacisku (nazywane czasem grupami interesów), które choć same nie sięgają po władzę, wywierają presję na poszczególne ogniwa aparatu państwowego, by uzyskać rezultaty zbieżne ze swoimi interesami.
POWSTAŁE ORGANIZACJE
Są to organizacje powstałe dobrowolnie i świadomie: można wśród nich wyróżnić grupy o charakterze klasowym, regionalnym, narodowościowym, wyznaniowym, grupy wyrażające wspólne interesy pewnego odłamu społeczeństwa oraz grupy połączone dążeniem do osiągnięcia pewnego celu .Presja wywierana przez poszczególne grupy na organy państwowe może mieć różny charakter w zależności od tego, kto pragnie przeforsować określoną decyzję, czy chodzi o zapewmienie sobie kontynuacji, czy zmiany dotychczasowego typu postępowania, co jest przedmiotem zabiegów, wreszcie o jaki organ władzy państwowej w danym przypadku chodzi. Tak więc nacisk może być wywierany za pomocą strajku, odwołania się do opinii publicznej, groźby odmowy poparcia przy najbliższych wyborach, cofnięcia pomocy finansowej itd.; może mieć również charakter pozalegalny, nieformalny.
OSTATNI RODZAJ NACISKU
Ten ostatni rodzaj nacisku jest typowy dla potężnych grup ekonomicznychWywieranie nacisku nie stanowi wyłącznej cechy grup, których jest immanentną właściwością; mogą się nim posługiwać również inne grupy.Siła oddziaływania grup nacisku zależy od różnych czynników, przede wszystkim jednak od: ich potęgi finansowej, liczby członków, zdolności pociągnięcia za sobą szerokich mas, reprezentatywności grupy (tzn. czy w jej szeregach znajdują się czy nie wszyscy, w imieniu których grupa występuje), spoistości organizacji, mierzonej umiejętnością przezwyciężania wewnątrzgrupowych konfliktów, oraz: prestiżu społecznego grupy.Inny, stosunkowo nowy element współczesnych systemów politycznych stanowią partie polityczne. W poważnym stopniu kształtują one decyzje polityczne i, jako zorganizowane grupy skupiające najbardziej uświadomione odłamy klas, starają się realizować swoje cele walcząc o władzę lub ją sprawując.
OPINIA PUBLICZNA
Opinia publiczna — opinia dotycząca spraw publicznych, zorganizowana i masowo przekazywana — jest tym czynnikiem, którego rola w kształtowaniu decyzji politycznych budzi najwięcej kontrowersji. Przez jednych jest uważana za realną siłę, wpływającą na treść podejmowanych decyzji, przez innych — za instrument wywierania presji na aparat władzy, instrument kształtowany przez poszczególne ośrodki sprawujące władzę lub ubiegające się o nią. W każdym razie stanowi konkretną siłę, z którą ludzie podejmujący decyzje polityczne muszą się liczyć. Warto tu zwrócić uwagę, że część społeczeństwa często nie zdaje sobie sprawy z rzeczywistych mechanizmów funkcjonowania państwa. Dobitnym przykładem może tu być ludowa wizja państwa średniowiecznego, opisywana przez J. Huizingę. „Podczas gdy w rzeczywistości mechanizm administracji i gospodarki państwowej przyjął już formy bardzo złożone — w umysłowości ludu sprawy polityki odbijały się w postaci prostej i mało skomplikowanej.
OBIEGOWE WYOBRAŻENIA
Obiegowe wyobrażenia polityczne tej epoki to wyobrażenia właściwe pieśni ludowej i opowieści rycerskiej. Świadomość ówczesna sprowadza postacie królów do pewnej ograniczonej liczby typów, przy czym każdy z nich mniej lub bardziej odpowiada jakiemuś motywowi pieśni lub awanturniczego romansu: władca sprawiedliwy i szlachetny; władca oszukany przez złych doradców; władca jako mściciel sławy swojego rodu; władca, którego w nieszczęściu ratuje wierność poddanych. Obywatele późnośredniowiecznego państwa, bardzo obciążeni podatkami i pozbawieni współudziału w rozporządzaniu pieniędzmi, żyją w ustawicznej nieufności, czy nie trwoni się ich grosza, czy zużywa się go na pożytek i dobro kraju.
NIEUFNOŚĆ DO ADMINISTRACJI
Ta nieufność do administracji państwowej odzwierciedla się w takim oto upraszczającym schemacie wyobrażeniowym: jeśli w kraju dzieje się źle, to przyczyna leży w tym, iż król otoczony jest przez chciwych i podstępnych doradców, albo też przyczyną jest nadmierna rozrzutność w wydatkach na utrzymanie królewskiego dworu… Filip Dobry świetnie rozumiał, jaki język jest dostępny ludowi. Podczas urządzonej przez króla w r. 1456 uroczystości w Hadze, w izbie obok sali rycerskiej wyłożono na wspaniałe naczynia 30 000 grzywien srebra, aby wywrzeć wrażenie na Holendrach i Fryzach (którzy mogli mniemać, iż brak mu pieniędzy na zawładnięcie biskupstwem utrechckim). Każdy mógł przyjść i przypatrzyć się tym bogactwom. Przywieziono także z Lille dwie skrzynie z pieniędzmi: było dwieście tysięcy złotych „lwów”.
OKREŚLONY POZIOM ROZWOJU
Kto zechciał, temu wolno było próbować podnieść do góry, ale trud był daremny. Czy można sobie wyobrazić chwyt bardziej pedagogiczny niż to upewnienie obecnych o wypłacalności państwa połączone z jarmarczną zabawą?” Określony poziom rozwoju sił wytwórczych i odpowiadających im stosunków produkcji każdorazowo wiąże się z powstaniem specyficznego typu państwa oraz odmiennej ideologii, w mniejszym lub większym stopniu zinternalizowanej przez członków społeczeństwa. A zatem w różnych okresach czasu dominują odmienne wzory osobowe wyznaczające sposób postępowania jednostek. Na fakt ten wskazuje m. in. J. Frazer: „Społeczeństwo greckie i rzymskie zbudowane było na koncepcji podporządkowania jednostki społeczeństwu, obywatela państwu.